Nguyễn Du và đạo phật

DOÃN QUỐC SỸ

 

Nói đến Nguyễn Du là nói đến Truyện Kiều trước hết và dĩ nhiên chúng ta cũng không quên bài Văn Tế Thập Loại Chúng Sinh của ngườì nữạ. Vậy tốt hơn hết chúng ta hãy “Cảo thơm lần giở trước đèn” để xem đạo Phật đã thể hiện ra sao qua nội dung truyện Kiều.
Chúng ta hãy ôn lại Truyện Kiều từ đầu tới cuối 
Vào dịp: 

Thanh minh trong tiết tháng ba 
Lễ là tảo mộ hội là đạp thanh 

Kiều đã cùng hai em là Vương Quan và Thúy Vân đi chơi xuân, gia nhập vào cảnh:

Dập dìu tài tử giai nhân 
Ngựa xe như nước áo quần như nêm

Và Kiều đã chúng kiến cảnh nấm mồ hương khói vắng tanh của nàng Đạm Tiên, một ca nhi tài sắc một thời. Và nàng Kiều đã nói: 

Đã không kẻ đoái người hoài 
Sẵn đây ta kiếm một vài nén hương 

Rồi đối cảnh sinh tình: 

Rút trâm sẵn giắt mái đầu 
Vạch da cây vịnh bốn câu ba vần 

Và Đạm Tiên đã hiển linh để tạ lòng ngưới tri kỷ khiến Kiều càng xúc động: 

Lòng thơ lai láng bồì hồi 
Gốc cây lại vạch một bài cổ thi. 

Kế đó là cuộc gặp gỡ Kim Trọng (bạn của Vương Quan) lần đầu tiên: 

Chàng Vương quen mặt ra chào 
Hai Kiều e lệ nép vào dưới hoa 

Tuy nhiên với Kiều thì tình ý có tế nhị hơn: 

Người quốc sắc kẻ thiên tài
Tình trong như đã mặt ngoaì còn e 

Đêm đó Kiều mơ thấy Đạm Tiên tới báo cho Kiều hay là: 

Một mình lưỡng lự canh chầy 
Đường xa nghĩ nỗi sau này mà kinh 

Vương bà chợt thức giấc hỏi Thúy Kiều vì sao trằn trọc khóc thầm trong lúc canh khuya như vậỵ, và Thúy Kiều đã thành thực thưa với mẹ về việc Đạm Tiên báo mộng cho biết số kiếp đoạn trường sau này của cuộc đời nàng. Và Vương Bà đã nói với con: 

Dạy rằng “Mộng huyễn chắc đâu 
Bỗng không mua não chuốc sầu nghĩ nao! 

Trở lại với chàng Kim thì lòng chàng cũng 

Mành tương phân phất gió đàn 
Hương gây mùi nhớ trà khan giọng tình 
Bâng khuâng nhớ cảnh nhớ người 
Nhớ nơi kỳ ngộ vội dời chân đi. 

Nhưng mấy lần tới trước cổng nhà Kiều thì: 

Thâm nghiêm kín cổng cao tường 
Cạn dòng lá thắm dứt đường chim xanh 

Kim Trọng bèn thuê căn nhà của một thương gia ngay sát bên nhà Kiều: 

Lấy điều du học hỏi Thuê 
Túi đàn cặp sách đề huề dọn sang 

Nhưng đã hai tuần trăng qua mà chàng Kim vẫn chưa có dịp đươc thấy mặt nàng Kiều.
Cho đến một hôm: 

Cách tường phải buổi êm trời 
Dưới đào dường có bóng ngườì thướt tha 
Buông cầm xóc áo vội ra 
Hương còn thơm nức người đà vắng tanh 
Lần theo tường gấm dạo quanh 
Trên đào nhác thấy một cành kim thoa 

Kim Trọng đã vội lấy cành kim thoa chờ lúc Thúy Kiều từ trong nhà trở ra tìm mới lên tiếng: 

Thoa này bắt được như không 
Biết đâu Hợp Phố mà mong châu về 

Và vào dịp Thúy Kiều xin lại cành kim thoa, Kim Trọng mới có dịp bày tỏ nỗi lòng tương tư của chàng và xin được hứa hôn cùng nàng. Thúy Kiều đã đáp lời chàng: 

Dù khi lá thắm chỉ hồng 
Nên chăng thì cũng tại lòng mẹ cha 

Tuy nhiên chàng Kim đã nhân dịp đó mà cùng nàng Kiều: 

Sẵn tay khăn gấm quạt qùy 
Với cành thoa ấy tức thì đôi trao 

Sau đó nhân ngày sinh nhật ngoại gia, cả nhà đi dự duy có nàng Kiều ở nhà một mình mới 
có dịp 

Cánh hoa sẽ đặng tiếng vàng 
Dưới hoa đã thấy có chàng đứng trông 

Và Thúy Kiều đã gặp Kim Trọng ngay tại căn phòng thuê của chàng, ngắm bức họa mới vẽ của chàng, và theo lời đề nghị của chàng, Kiều đã: 

Tay tiên gió táp mưa xa
Khoảng trên dừng bút thảo và bốn câu 

Câu chuyện cứ tiếp diễn như vậy, Kiều đã có lần đánh đàn cho Kim Trọng nghe. Lần đó Kim Trọng đã: 

Xem trong âu yếm có chiều lả lơi 
Và Kiều đã phải cảnh giác chàng: 

Thưa rằng: Đừng lấy làm chơi
Dễ cho thưa hết một lời đã nao 
.. 
Ra tuồng trên Bộc trong dâu 
Thì con người ấy ai cầu làm chi 

Rồi sau đó Kim Trọng phải về quê Liêu Dương thọ tang chú Vương Ngoại bị vu oan, Thúy Kiều lâm cảnh bán mình chuộc tội cho chạ Thế là bắt đầu 15 năm lưu lạc cuả nàng, bán mình cho Mã Giám Sinh tay sai cuả mụ Tú Bà. Đi một tháng tròn mới tới Lâm Truỵ Kiều đã dùng dao tử vẫn trước Tú Bà. Trong cơn ngất bằn bặt này, Kiều đã gặp lại Đạm Tiên và được nàng cho hay: 

Rỉ Rằng: 
“Nhân quả dở dang 
Đã toan trả nợ đoạn trường được sao 
Số còn nặng nghiệp má đào 
Nàng dù muốn quyết trời nào đã cho 
Hãy xin hết kiếp liễu bồ 
Sông Tiền Đường sẽ hẹn hò về sau.” 

Tới đây chúng ta mới thấy Nguyễn Du đề cập tới nhân quả của nhà Phật, nghiệp cuả Nhà Phật 
Trước ý chí cương quyết cuả Kiều, Tú Bà nhượng bộ, và Kiều được ra ở lầu Ngưng Bích. Tại đây Sở Khanh xuất hiện nói là sẽ ra tay tế độ cưú nàng. Nhưng khi Kiều đã ưng theo lời Sở Khanh thì Sở Khanh lẩn trốn và Tú Bà đã bắt Kiều trở lại lầu xanh tại Lâm Truỵ. Nơi đây Kiều gặp được Thúc Sinh - đã có vợ Cả là Hoạn Thư - ra tay tế độ cứu nàng ra khỏi chốn lầu xanh. Cha mẹ Thúc Sinh nổi giận đòi trả lại Kiều về chốn lầu xanh. Nhưng qua lời thú thực cuả Thúc Sinh, phủ Quan được biết Thúy Kiều tài sắc vẹn toàn, có tài làm thơ. Phủ Quan ra lệnh Kiều đề thơ và khi xem bài thơ của Kiều phủ Quan đã phải thốt lên: 

Khen rằng giá đáng thịnh đường 
Tài này sắc ấy nghìn vàng chưa cân 

Và Thúc Ông cũng đổi thái độ mà: 

Thương vì hạnh trọng vì tài
Thúc ông thôi cũng dẹp lời phong ba 

Suốt một năm ròng hương lửa, Kiều khuyên Thúc Sinh nên về thăm vợ cả Hoạn Thư: 

Xin chàng kíp liệu lại nhà 
Trước người đẹp ý sau ta biết tình 

Nhưng Thúc Sinh đã không làm theo lời khuyên của nàng. Vì nghĩ rằng 

“Nào ai có khảo mà mình lại xưng”

Sau khi đã xum họp vợ Chồng với Hoạn Thư, đã tới thời Thúc Sinh trở lại Lâm Truy gặp lại Kiềụ Thúc Sinh đi theo đường bộ, Hoạn Thư sai gia nhân đi đường biển gần hơn tới Lâm Truy trước đó để bắt Kiều về. Trong khi đó với Kiều thì: 

Đêm thu gió lọt song đào 
Nửa vành trăng khuyết ba sao trên trời 
Nén hương đến trước Phật đài 
Nỗi lòng khấn chưả cạn lời vân vân 
Dưới hoa dậy lũ ác nhân
Ầm ầm khốc quỷ Kinh thần mọc ra 

Kiều bị tưới thuốc mê mang đi, và để khiến mọi người sau đây tưởng lầm là Kiều đã chết bèn bày bàn thờ: 

Sẵn thây vô chủ bên sông
Đem vào để đó lộn sòng ai hay 

Quả Nhiên khi đám gia nhân cuả Thúc Ông tới dập tắt lưả cháy thì: 

Chạy vào chốn cũ phòng hương
Trong tro thấy một đống xương cháy tàn 

Thì ngay tình tin là Kiều đã chết cháỵ Thúc Ông bèn cho thu lượm gom lại, khâm liệm làm tang lễ. Thúc Sinh cũng vừa về tới và dĩ nhiên cũng tin là Kiều đã chết cháỵ. Nhưng gần miếu có một Thầy “Cao tay thông huyền” Thúc Sinh bèn tìm đến hỏi thì được Thầy cho biết: Kiều “Còn nhiều nợ lắm sao đà thác cho”. Hãy đợi một năm nưã thì sẽ biết tin! Và chính vào dịp này Thúc Sinh sẽ lâm vào tình trạng trớ trêu: 

Hai bên giáp mặt triền triền
Muốn nhìn mà chẳng dám nhìn lạ thay 

Thúc Sinh không tin lời ông Thầy và nghĩ rằng:

Chẳng qua đồng cốt quàng xiên
Người đâu mà lại thấy trên cõi trần 

Trong khi đó Khuyển Ưng đã khiêng Kiều xuống thuyền và: 

Buồm cao lèo thẳng cánh suyền
Dè chừng huyện tích băng mình vượt sang 

Kiêu bị đánh đòn rồi bị chuyển thành thị tì với tên là Hoa Nô.
Bà quản gia thương Kiềụ, Hoạn Thư vào dịp nghe Kiều đàn cũng cảm thương mà nới taỵ 
Thế là Kiều không được dip gặp Thúc Sinh ở Lâm Truỵ. Thúc Sinh đành rời Lâm Truy trở về gia hương. Hoạn Thư đón mừng sai Kiều ra chàọ Thúc Sinh biết mình đã mắc mưu ai rồị. Vị trí Kiều với Thúc Sinh nay đã biến đổi thành con ở và chủ nhà. Và khi Kiều bị Hoạn Thư bắt gãy đàn thì Hoạn Thư và Thúc Sinh ở hai tâm cảnh khác nhau: 

Cũng trong một tiếng tơ đồng 
Người ngoài cười nụ người trong khóc thầm. 

Sau đó Hoạn Thư nguôi ngoai cơn ghen và theo lời Thúc Sinh cho Kiều tu tại Quan Âm Các ở ngay vườn nhà với pháp danh Trạc Tuyền: 

Áo xanh đổi lấy Cà Sa 
Pháp danh lại đổi tên ra Trạc Tuyền 

Nhân dịp Hoạn Thư về nhà vấn an cha mẹ, Thúc Sinh vội tìm gặp Kiều, khuyên Kiều hãy nên cao chạy xa bay: 

Liệu mà cao chạy xa bay 
Ái ân ta có ngần này mà thôi 
Bây giờ kẻ ngược người xuôi 
Biết bao giờ lại nối lời nước non 
Dẫu rằng sông cạn đá mòn 
Con tằm đến thác cũng còn vương tơ 

Vừa lúc đó Hoạn Thư xuất hiện, nói là: 

Tìm hoa quá bước xem người viết kinh 
Nhưng sau đó hỏi hoa tì Kiều được hoa tì cho hay: 

Hoa rằng bà đến đã lâu 
Nhón chân đứng nép độ đâu nửa giờ 

Do đó Kiều hốt hoảng tự nhủ thầm: 

Thân ta ta phải lo âu 
Miệng hùm nọc rắn ở đâu chốn này 

Và Kiều đã trốn khỏi Quan Âm Các vào khoảng canh ba mang theo chuông vàng khánh bạc để phòng thân. Đi miệt vừa rạng sáng thì: 

Chuà đâu trông thấy nẻo xa 
Rành rành Chiêu Ẩn Am ba chữ bài 

Tại dây Kiều đã gặp Sư Trưởng Giác Duyên nói thác là: 

Tiểu thiền quê ở Bắc Kinh 
Quy sư quy Phật tu hành bấy lâu 
Bản sư rồi cũng đến sau 
Dạy đưa pháp bảo sang hầu sư huynh 
Rày vâng diện hiến rành rành 
Chuông vàng khánh bạc bên mình giở ra 

Trong thời gian được lưu trú lại chùa Kiều đã: 

Kệ kinh câu cũ thuộc lòng 
Hương đèn việc trước trai phòng quen tay 
Sớm khuya lá bối phiến mây 
Ngọn đèn khuê nguyệt tiếng chày nện sương 
Thấy nàng thông tuệ khác thường 
Sư càng nể mặt nàng càng vững chân 

Chẳng may có người tới thăm chùa nói với sư trưởng “chuông vàng khánh bạc sao giống loại chuông vàng khánh bạc đã mất cắp tại chùa nhà Hoạn Thư. 
Chờ đêm thanh vắng Giác Duyên hỏi Kiều, Kiều thực tình thưa lại sự tình. Giác Duyên khuyên Kiều hãy sang ở tạm nhà Bạc Bà một Phật tử thường hay lui tới chùa nàỵ 
“Ai ngờ Bạc Bà cùng với Tú Bà đồng môn”.

Bạc Bà khuyên Kiều hãy lấy cháu mình là Bạc Hạnh tính tình thực thà, có cửa hàng buôn bán ở Châu Thai, 2 người lấy nhau rồi sẽ trở về Châu Thaị
Ngay phút đầu gặp mặt Kiều đã sinh nghi: 

Thiếp như con én lạc đàn 
Phải cung rày đã sợ làm cây cong 

Quả thực sau này vỡ lẽ: Bạc Hạnh cũng là người buôn người và y đã bán Kiều vào lầu xanh. May thay lần này Kiều gặp được Từ Hải và được Từ Hải chuộc ra khỏi lầu xanh để: 

Trai anh hùng gặp gái thuyền quyên 
Phỉ Nguyền sánh phượng đẹp duyên cưỡi rồng 

Nhưng: 

Nửa năm hương lửa đương nồng 
Trượng phu thoắt đã động lòng bốn phương 

Thế là Từ Hải lại ra đi mong sớm thực hiện chí lớn. Ở lại một mình Kiều nhớ nhà, nhớ các em, nhớ chàng Kim. 
Từ Hải đã thành công. Binh tướng cuả Từ Hải tới đón Kiều để làm lễ vu quy. Đây là dịp để Kiều trả ân báo oán. Trước hết Kiều báo ân Thúc Sinh, Giác Duyên…sau đó báo oán: Bạc Hạnh , Bạc Bà, Sở Khanh, Khuyển, Ưng, Tú Bà, Mã Giám Sinh. 
Giác Duyên Vì trước đó đã được gặp sư Tam Hợp có tài tiên tri nên khi từ biệt Thúy Kiều đã khẳng định với Kiều là trong 5 năm nữa sẽ lại gặp nhaụ. 
Hồ Tôn Hiến thuyết Từ Hải hãy quy hàng triều đình để được hưởng công danh phú quý. Từ Hải không muốn hàng, nhưng Kiều nhẹ dạ cả tin cố thuyết phục Từ Hải. Vì nghe theo Kiều, Từ Hải đã mắc mưu Hồ Tôn Hiến. Từ Hải chết đứng vì uất ức. Kiều gắng xin Hồ Tôn Hiến một mảnh đất để chôn Từ Hải: 

Xin cho tiện thổ một đời 
Gọi là đắp điếm lấy người tử sinh 

Tối hôm đó vào lúc tiệc mừng chiến thắng Hồ Tôn Hiến đã ép Kiều phải vào đánh đàn: 

Trong quân mở tiệc hạ công 
Xôn xao tơ trúc hội đồng quân quan 
Bắt nàng thị yến dưới màn 
Dở say lại ép cung đàn nhặt tâu 
Một cung gió thảm mưa sầu 
Bốn dây nhỏ Máu năm đầu ngón tay 
Ve ngâm vượn hót nào hay 
Lọt tai Hồ cũng nhăn mày rơi châu 

Và Hồ hỏi Kiều có muốn làm lại cuộc đời kết duyên cầm sắc với ai không? Kiều đã trả lời: 

Thưa rằng: chút phận lạc loài 
Trong mình nghĩ đã có người thác oan 
Còn chi nữa cánh hoa tàn 
Tơ lòng đã đứt dây đàn Tiểu Lâm 
Rộng thương còn mảnh hồng quần 
Hơi tàn đuốc thấy gốc phần là may 

Đến lúc rạng ngày Hồ Công hối hận việc ép Kiều đánh đàn cho mình nghe hôm trước: 

Nghĩ mình phương diện quốc gia 
Quan trên nhắm xuống người ta trông vào 
Bèn gán ép Kiều cho một người thổ quan: 
Kiệu hoa áp thẳng xuống thuyền 

Và: 

Triều đâu nổi tiếng đùng đùng 
Hỏi ra mới biết rằng sông Tiền Đường 

Kiều sực nhớ lại lời Đạm Tiên xưa đã nói với mình trong mộng: 
Sông Tiền Đường sẽ hẹn hò về sau 

Thế là Kiều quyết định ngay: 
Thôi thì 1 thác cho rồi 
Tấm lòng phó mặc trên trời dưới sông 
Trông vời non nước mênh mông 
Đem mình gieo xuống giữa dòng Trường Giang 
Thổ quan theo vớt vội vàng 
Thì đà đắm ngọc chìm hương mất rồi 
Trở lại với Giác Duyên, từ thuở giã biệt Kiều để tiếp tục trên đường vân du, Sư bà đã có dịp gặp Tam Hợp đạo cô bèn hỏi Đạo cô về trường hợp của Kiều: 

Người sao hiếu nghĩa đủ đường 
Kiếp sao rặt những đoạn trường thế thôi 

Sư bà được đạo cô cho hay là: 

Thúy Kiều sắc sảo khôn ngoan 
Vô duyên là phận hồng nhan đã đành 
Lại mang lấy một chữ tình 
Khư khư mình buộc lấy mình vào trong 

Khi thầy Giác Duyên nghe nói rụng rời đạo cô bèn trấn an ngay: 

Sư rằng song chẳng hề chi 
Nghiệp duyên cân lại nhắc đi còn nhiều 
Xét trong tội nghiệp Thúy Kiều 
Mắc điều tình ái khỏi đường tà dâm 
Lấy tình thâm trả nghĩa thâm
Bán mình đã động hiếu tâm đến trời 
Hại một người cứu muôn người 
Biết đường khinh trọng biết lời phải chăng 
Thửa công đức ấy ai bằng 
Túc khiên đã rửa lâng lâng sạch rồi 

Như vậy là Kiều đã “đức năng thắng số”. Đạo cô khuyên: 

Giác Duyên dù nhớ nghĩa nhau 
Tiền đường thả một bè lau rước người 

Giác Duyên làm đúng theo lời chỉ dẫn của Tam Hợp đạo cô 
Vì vậy đã cứu được Thúy Kiều khi nàng gieo mình xuống sông Tiền Đường và mời Kiều về thảo lư ở với mình: 

Một nhà chung chạ sớm trưa 
Gió trăng mát mặt muối dưa chay lòng 
Bốn bề bát ngát mênh mông 
Triều dâng hôm sớm mây lồng trước sau 

Trở về chuyện chàng Kim. Chàng ở Liêu Dương nửa năm, khi chàng trở về chốn cũ mới hay Kiều đã bán mình chuộc tội cho cha Vương Quan với Thúy Vân sống nghèo túng, may thuê viết mướn kiếm ăn lần hồi. Ông bà Viên ngoại còn sống. Thấy chàng Kim thương nhớ Kiếu, Vương Ông quyết định vội vàng sắm sưả chọn ngày để: 

Duyên Vân sớm đã se dây cho chàng 

Sau đó Vương Quan, Kim Trọng thi đỗ. Kim Trọng đi nhậm chức tại Lâm Truy, gặp Thúc Sinh mới hay về chuyện Từ Hải chết đứng. Và Kim Trọng quyết định đi tìm Kiều: 

Rắp mong treo ấn từ quan 
Mấy sông cũng lội mấy ngàn cũng pha 
Dấn mình trong áng can qua 
Vào sinh ra tử họa là có nhau 
Vừa lúc đó có chiếu vua cải nhận Kim Trọng tới Nam Bình, Vương Quan tới Phú Dương. Hai chàng cùng chuẩn bị lên đường thì vưà hay thế giặc đã tan: 

Sóng êm Phúc Kiến lửa tàn Chiết Giang 

Và: 

Được tin Kim mới rủ Vương 
Tiện đường cùng lại tìm nàng sau xưa 

Tới Hàng Châu tìm hỏi tin tức mới hay chuyện Từ Hải chết đứng, Thúy Kiều bị ép duyên cho thổ quan đã trầm mình xuông sông Tiền Đường. Thật tội nghiệp: cả nhà vinh hiển riêng oan một nàng! Hai chàng bèn làm lễ chiêu hồn giải oan ngay bên bờ sông Tiền Đường thì may sao: 

Cơ duyên đâu bỗng lạ Sao 
Giác Duyên đâu bỗng tìm vào đến nơi 

Vì gặp Giác Duyên mọi người mới biết Thúy Kiều còn sống. Kiều gặp đủ mặt người thân: 

Tưởng bây giờ là bao giờ 
Rõ ràng mở mắt còn ngờ chiêm bao 

Nhưng khi Vương Ông bảo Kiều hãy theo mọi người cùng về thì Kiều đã thưa lại: 

Nàng rằng: Chút phận hoa rơi 
Nửa đời nếm trải mọi mùi đắng cay 
Tính rằng mặt nước chân mây 
Lòng nào còn tưởng có rày nữa không 
Được rày tái thế tương phùng 
Khát khao đã thỏa tấm lòng lâu nay 
Đã đem mình bỏ am mây 
Tuổi này gởi với cỏ cây cũng vừa 

Mùi thiền đã bén muối dưa 
Màu thiền ăn mặc đã ưa nâu sồng 
Sự đời đã tắt lửa lòng 
Còn chen vào chốn bụi hồng làm chi 

Vương Ông vẫn khuyên Kiều hãy quay về xum họp, vì chấp kinh cũng phải tòng quyền rồi: 

Độ Sinh nhờ đức cao dày 
Lập am rồi sẽ rước Thầy ở chung 
Và Kiều đã: 

Nghe lời nàng phải chiều lòng 
Giã sư giã cảnh đều cùng bước ra 

Về tới nhà trong bữa tiệc xum họp nàng Vân tuyên bố là xưa vì nạn nhà mà mối duyên của chị với chàng Kim nàng phải đứng ra thay chị nhưng: 

Bây giờ gương vỡ lại lành 
Khuôn thiêng lừa lọc đã đành có nơi 
Còn duyên may lại còn người 
Còn vầng trăng bạc còn lời nguyền xưa 

Kiều gạt phắt lời em, vì nghĩ thân mình dãi gió dầm mưa đã nhiều Chàng Kim khăng khăng góp ý với Kiều: 

Một lời đã chót thâm giao 
Dưới dày có đất trên cao có trời 
Dẫu rằng vật đổi sao dời 
Tử Sinh cũng giữ lấy lời tử Sinh 

Kiều vẫn cương quyết khước từ và thưa thẳng với chàng Kim: 

Thiếp từ ngộ biến đến giờ 
Ong qua bướm lại đã thừa xấu xa 
Bấy chầy gió táp mưa sa 
Mấy trăng cũng khuyết mấy hoa cũng tàn 

Và nàng đề nghị hãy từ tình duyên đổi sang tình bạn: 

Chàng dù nghĩ đến tình xa 
Đem duyên cầm sắt ra duyên cầm kỳ 

Chàng Kim vẫn cương quyết nói với nàng là chữ trinh kia cũng có ba bảy đường: 

Như nàng lấy hiếu làm trinh 
Bụi nào cho đục được mình ấy vay 
Trời còn để có hôm nay 
Tan sương đầu ngõ vén mây giữa trời 
Hoa tàn mà lại thêm tươi 
Trăng tàn mà lại hơn mười rằm xưa 

Cả Vương Ông, Vuơng Bà cùng chàng Kim dồn Thúy Kiều vào thế hết lời khôn lẽ chối lời 

Cúi đầu nàng những ngắn dài thở than 
Và nàng chịu làm lễ đủ đôi với chàng. 

Nhưng đêm hôm đó trong phòng chỉ còn riêng hai người nàng mới thỏ thẻ nói lại với chàng lý lẽ của mình. Em Vân đã thay nàng trả nợ tình xưa, còn mình thì: 

Chữ trinh còn một chút này 
Chẳng cầm cho vững lại giày cho tan 
Còn nhiều ân ái chan chan 
Hay gì vẫy cánh hoa tàn mà chơi 

Sau cùng Kim Trọng hoàn toàn đồng ý với nàng đem duyên cầm sắt ra duyên cầm kỳ. Chàng cũng khẳng định là 

Bấy lâu đáy bể mò kim 
Là nhiều vàng đá phải tìm trăng hoa 
Ai ngờ lại họp một nhà 
Lọ là chăn gối mới ra sắt cầm 

Và Kiều đã sửa áo cài trâm khấn đầu lạy tạ Chàng Kim: 

Thân này gạn đục khơi trong 
Là nhờ quân tử khác lòng người ta 

Sau đó Kim Trọng lại yêu cầu cho nghe lại tiếng đàn xưa của nàng. Nàng thuận tình chiều ý chàng nhưng lần này thì 

Khúc đâu đầm ấm dương hòa 
Ấy là hồ điệp hay là Tráng sinh 
Khúc đâu êm ái xuân tình 
Ấy hồn Thục đế hay mình Đỗ Quyên 
Trông sao châu nhỏ duềnh quyên 
Ấm sao hạt ngọc Lam Điền mới đông 
Thúy Kiều cũng không quên 
Nhớ lời lập một am mây 
Khiến người thân tín rước Thầy Giác Duyên 

Nhưng: 

Đến nơi đóng cửa cài then 
Rêu trùm kẽ ngạch cỏ lên mái nhà 
Sư đà hái thuốc phương xa 
Mây bay hạc lánh biết là tìm đâu 
Nặng vì chút nghĩa bấy lâu 
Trên am cứ giữ hương dầu hôm mai 

Thúy Kiều tiếp tục cuộc sống thảnh thơi hạnh phúc của kẻ đã trả nợ xong nghiệp cũ: 

Một nhà phúc lộc gồm hai 
Nghìn năm dằng dặc quan giai lần lần 
Thừa ai chẳng hết nàng Vân 
Một cây cù mộc một sân quế hòe 

Và Nguyễn Du đã kết thúc Truyện Kiều với những lời thơ đề cập tới chữ tài, chữ mệnh , chữ tâm, thiện căn và nghiệp nơi con người: 

Ngẫm hay muôn sự tại trời 
Trời kia đã bắt làm người có thân 
Bắt phong trần phải phong trần 
Cho thanh cao mới được phần thanh cao 
Có đâu thiên vị người nào 
Chữ tài chữ mệnh dồi dào cả hai 
Có tài mà cậy chi tài 
Chữ tài liền với chữ tai một vần 
Đã mang lấy nghiệp vào thân 
Cũng đừng trách lẫn trời gần xa 
Thiện tâm ở tại lòng ta 
Chữ tâm kia mới bằng ba chữ tài 
Lời quê chắp nhặt dông dài 
Mua vui cũng được một vài trống canh 

Như vậy là đọc lại từ đầu đến cuối Truyện Kiều, chúng ta thấy cụ Tiên Điền đã 6 lần đề cập đến đạo Phật hoặc qua nhân vật hoặc qua tình tiết truyện. 
Lần thứ nhất: Khi Kiều dùng dao tự vẫn trước Tú Bà, trong cơn ngất bằn bặt Kiều đã được Đạm Tiên báo cho hay: 

Rỉ Rằng: Nhân quả dở dang 
Đã toan trốn nợ đoạn truờng được sao 
Số còn nặng nợ má đào 
Người dù muốn quyết trời nào đã cho 
Hãy xin hết kiếp liễu bồ 
Sông Tiền Đường sẽ hẹn hò về sau 

Như vậy là lần thư nhất này qua lời báo mộng của Đạm Tiên , Nguyễn Du đã đề cập đến luật nhân quả và chữ nghiệp cuả nhà Phật 
Lần thứ hai: Khi biết Thúc Sinh “vườn mới thêm hoa” (gian díu với Thúy Kiều), Hoạn Thư đã: 

Lửa tâm càng dập càng nồng 
Trách người đen bạc ra lòng trăng hoa 

Hai chữ lửa tâm trên đây cũng đượm phần giáo lý cuả Nhà Phật 
Lần thứ ba: Khi Thúc Sinh trở lại Lâm Truy bằng đường bộ để gặp lại Thúy Kiều thì Hoạn Thư đã sai lũ gia nhân đi bằng đuờng biển gần hơn bắt Thúy Kiều 
Trong khi đó với Kiều khi chưa bị lũ gia nhân cuả Hoạn Thư tới bắt thì 

Đêm thu gió lọt song đào 
Nửa vành trăng khuyết ba sao trên trời 
Nén hương đến trước Phật đài 
Nỗi lòng khấn chửa cạn lời vân vân 

Theo lời bàn xưa thì hình ảnh “nửa vành trăng khuyết ba sao trên trời cũng là gián tiếp nhắc đến chữ Tâm của đạo Phật 
Lần thứ tư: Khi Kiều đã bị bán mình cho Mã Giám Sinh tay sai của Mụ Tú Bà, tới đây Nguyễn Du qua lời Đạm Tiên nói với Thúy Kiều đã đề cập tới Luật nhân quả và chữ Nghiệp trong đạo Phật: 

Rỉ Rằng: Nhân quả dở dang 
Đã toan trả nợ đoạn trường được sao 
Số còn nặng nghiệp má đào 
Nàng đà muốn quyết trời nào đã cho 

Lần thứ năm: Khi Kiều trầm mình xuống sông Tiền Đường nàng được sư bà Giác Duyên cứu sống và Kiều đã theo về thảo lư chung sống với sư bà. 
Lần thứ sáu: Với sáu câu sau cùng cuả Truyên Kiều cụ Nguyễn Du đã dùng đến chữ Nghiệp và chữ Tâm cuả Nhà Phật để hàm ý khuyên chúng ta một nếp sống tâm linh lành mạnh: 

Đã mang lấy nghiệp vào thân 
Cũng đừng trách lẫn trời gần trời xa 
Thiện căn ở tại lòng ta 
Chữ tâm kia mới bằng ba chữ tài 
Lời quê chắp nhặt dông dài 
Mua vui cũng được một vài trống canh. 

Nam Mô Phật Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni,