BÀI CA VỌNG CỔ  (*)

1.

Nơi tôi làm việc có tên là Borotou, một làng nằm cách thủ đô Abidjan gần 800 cây số. Vùng này toàn rừng là rừng, không phải loại rừng rậm rì cây cao chớn chở như ở Việt Nam. Rừng ở đây, cây lưa thưa, thấp thấp cỡ mươi mười lăm thước ... coi khô hóc, không có núi non, chỉ có một vài đồi trũng, nhưng không cao mà trũng cũng không sâu.

Tôi vượt biên rồi định cư tại Pháp. Năm đó mới bốn mươi chín tuổi, vậy mà đi tìm việc làm, đến đâu người ta cũng chê là tôi già! Vì vậy, một hôm đi chải tóc, nhìn kỹ mình trong gương, tôi bỗng thấy ở đó, một người có vẻ như quen, nhưng thật ra thì rất lạ: mắt sâu, má hóp, mặt đầy nếp nhăn trên trán ở đuôi mắt, ở khóe môi; còn mái tóc đã ngà ngà bạc, được cắt tỉa thô sơ như tự tay cắt lấy. Từ bao lâu nay không để ý, bây giờ soi gương vì bị chê già, tôi mới thấy rằng "tôi của hồi trước cách mạng thành công" và tôi của bây giờ - nghĩa là sau chỉ có mấy năm sống dưới chế độ gọi là "ưu việt" - thấy không giống nhau chút nào hết. Mà tôi già thiệt, già trước tuổi, cho nên tôi nhìn tôi không ra. Từ đó mỗi ngày tôi ... tập nhìn tôi một lần, nhìn kỹ cho quen mắt!

Một người bạn làm lâu năm ở Côtes d' Ivoire (Phi Châu) hay tin tôi đã qua Pháp và vẫn còn thất nghiệp, bèn giới thiệu cho Công Ty Ðường Mía của Nhà Nước. Không biết anh ta nói thế nào mà họ nhận tôi ngay, còn gởi cho tôi vé máy bay nữa. Xưa nay tôi chưa từng quen một người da đen gốc Phi Châu nào hết, nên chỉ có vài khái niệm thô sơ về vùng Phi Châu da đen như là: ở đó nóng lắm, đất đai còn nhiều vùng hoang vu, con người thì đen thùi lùi, tối ngày chỉ thích vỗ trống và nhảy nhót tưng tưng ... vì vậy mà tôi hơi ngán. Nhưng cuối cùng rồi tôi cũng qua đó để làm việc, như vậy còn hơn là ở lỳ trên đất Pháp, để tháng tháng vác mặt Vietnam đi xin tiền trợ cấp đầu nọ, đầu kia.

Nhà Nước phá rừng trồng mía. Ruộng mía ngút ngàn. Nằm ở trung tâm là khu nhà máy, khu cơ giới, khu hành chánh, khu cư xá ... Mỗi khu cách nhau vài cây số. Muốn về thủ đô Abidjan, phải lái xe hơi chạy theo đường mòn xuyên rừng gần 30 cây số mới ra tói đường cái có tráng nhựa.

Từ đó chạy đi Touba, một quận nhỏ với đông đảo dân cư. Từ đây lấy máy bay Air Afrique về Abidjan, mỗi ngày chỉ có một chuyến. Phi trường Touba quá nhỏ, chỉ có một nhà ga xây cất sơ sài, và một phi đạo trải đá đỏ, mỗi lần máy bay lên xuống là bụi đỏ mịt trời ...

Dài dòng như thế để người đọc thấy tôi "đi làm lại cuộc đời" tại một nơi hoang vu hẻo lánh, mà cảnh trí thì chẳng có gì hấp dẫn hết. Thêm vào đó, tôi là người Á Ðông duy nhất làm việc chung với người da trắng (chỉ có 5 người) và Tây đen. Ở đây thiên hạ gọi tôi là "le chinois", người tàu. Suốt ngày, suốt tháng, tôi chỉ có nói tiếng Pháp, cho nên, lâu lâu thèm nói tiếng Việt quá, tôi soi gương ..., rồi nói chuyện với mình bằng tiếng Việt, trông giống như một anh khùng. Chưa bao giờ con người thấy cô đơn bằng những lúc đối diện với mình trong gương như vậy.

2.

Một hôm, sau hơn 8 tháng "ở rừng", tôi được gọi về Abidjan để họp. Ðây là lần đầu tiên được về thủ đô. Anh tài xế da đen đưa tôi ra phi trường Touba. Chúng tôi đến phi trường lối một giờ rưỡi trưa. Sau khi phụ giúp gởi hành lý, anh tài xế mới nói:

- Tôi ra ngủ trưa ở trong xe, chừng patron đi được rồi, tôi mới về.

Ở xứ da đen họ dùng chữ patron để gọi ông chủ, ông xếp, người có địa vị, có tiền, người mà họ nể nang. Nghe riết rồi quen, nên chẳng có chút gì chói tai hết.

Tôi nói:

- Về đi, đâu cần phải đợi.

Hắn nhe răng cười, hàm răng trắng toát:

- Tại patron không biết, chớ ở đây, lâu lâu họ hủy chuyến bay vào giờ chót, nói tại máy bay "ăn banh" ở đâu đó. Máy bay cũng như xe hơi vậy, ai biết lúc nào nó nằm đường ...

Rồi hắn đi ra xe. Tôi ngồi xuống ghế phô tơi, đảo mắt nhìn quanh. Hành khách khá đông, nhiều người ngồi với một số hành lý như thùng cạc tông, bao bì, va ly. Không phải họ không biết gởi hành lý, nhưng vì những gì họ gởi đã đủ số kí lô dành cho mỗi hành khách, nên số còn lại, họ phải xách tay, cho dầu có nhiều món vừa nặng vừa cồng kềnh.

Không khí nóng bức, mấy cái quạt trần quay vù vù, cộng thêm mấy cây quạt đứng, xoay qua xoay lại, vậy mà cũng không đủ mát. Thiên hạ ngủ gà ngủ gật. Tôi cũng ngả người trên lưng ghế, lim dim ... trong lúc thiu thiu ngủ, tôi văng vẳng nghe như có tiếng ai đó ca vọng cổ. Tôi mở mắt nhìn quanh rồi thở dài suy nghĩ: "tại mình cứ mơ tưởng xứ sở, nhớ quê hương quá, nên trong đầu mới nghe ca như vậy" .

Rồi lại nhắm mắt, tiếp tục lim dim ... lại nghe vọng cổ nữa, mà lần này nghe rõ câu ngân nga mùi mẫn khi "xuống xề":

 

... mấy nếp nhà tranh ẩn mình sau hàng tre rủ bóng ...

đang vươn lên ngọn khói ... a ... lam ... à ... chiều ...!

 

Ðúng rồi, không phải tôi tưởng tượng bậy bạ, mà là rõ ràng có ai ca vọng cổ ngoài kia. Tôi hướng mắt nhìn về hướng có tiếng ca, thấy xa xa, dưới lùm cây dại, có một người da đen nằm võng đu đưa, mà chỉ có người đó mà thôi. Thật lạ quá! Người da đen họ đâu có nằm võng. Tập quán của họ là nằm trên loại ghế dài bằng gỗ cong cong, hay như loại ghế bố thường thấy để dưới mấy cây dù to ở bãi biển ... nhưng họ cũng ít dùng nữa. Tò mò, tôi bước ra đi về hướng đó để xem coi ai vừa ca vọng cổ lại vừa nằm võng đu đưa. Thì ra là một anh da đen còn trẻ, còn cái võng là loại võng nhà binh của quân đội VNCH hồi xưa.

Tôi chào bằng tiếng Pháp:

- Bonjour!

Anh ta ngừng ca, ngồi bật dậy nhìn tôi, mỉm cười rồi cũng nói "Bonjour". Tôi hỏi vẫn bằng tiếng Pháp:

- Anh vừa hát gì vậy?

Hắn đứng lên, vừa bước về phía tôi, vừa trả lời cũng bằng tiếng Pháp:

- Một bài ca của Việt Nam. Còn ông là "le chinois" làm việc cho hãng đường Borotou phải không?

- Ðúng và sai: Ðúng là tôi làm việc cho hãng đường Borotou, còn sai là vì tôi không phải là người Tàu, tôi là người Việt Nam.

Bỗng hắn có vẻ vừa ngạc nhiên, vừa mừng rỡ rồi bật nói tiếng Việt, giọng đặc sệt miền Nam, chẳng có một chút gì lơ lớ:

- Trời ơi! Bác là người Việt Nam hả? Rồi hắn vỗ vào ngực một cách hãnh diện:

- Con cũng là người Việt Nam nè!

Thiếu chút nữa là tôi bật cười, nhưng tôi kềm lại kịp, khi tôi nhận thấy gương mặt rạng rỡ vì sung sướng của hắn. Rồi tôi bỗng nghe một xúc động dâng tràn lên cổ. Thân đã lưu vong, lại "trôi sông lạc chợ" đến cái xứ khỉ ho cò gáy này mà gặp được một người biết nói tiếng Việt Nam dù đó là một người da đen, sao thấy quý vô cùng. Hình ảnh của quê hương như sáng ngời ngay trước mắt.

3.

Tôi bước tới, bắt tay hắn, hắn bắt tay tôi bằng cả hai bàn tay, vừa lắc lắc, vừa nói huyên thuyên:

- Trời ơi, con mừng quá ... mừng quá. Trời ơi, bác biết không, bao nhiêu năm nay, con thèm gặp người Việt mình để nói chuyện cho đã. Bây giờ gặp bác, thiệt ... con mừng "hết lớn" bác à! Rồi hắn kéo tôi lại võng:

- Bác nằm đi, nằm đi!

Hắn đi đến đống gạch bloc gần đó, lấy ba cục gạch kê bên cạnh võng rồi ngồi lên đó, miệng vẫn không ngừng nói:

- Con nghe thiên hạ nói ở Borotou có một người Tàu, con đâu dè là bác. Nếu biết vậy, con đã phóng honda vô trỏng kiếm bác rồi, đâu đợi tới bữa nay ...

Hắn móc gói thuốc, lôi ra một điếu mời tôi:

- Mời bác hút với con một điếu.

Hắn đưa điếu thuốc về phía tôi, mới bằng hai tay, một cử chỉ nói lên sự kính trọng người trưởng thượng. Tôi thấy ở đó một cái gì thật Việt Nam. Tôi rút điếu thuốc để lên môi. Hắn chẹt quẹt máy, đưa ngọn lửa lên đầu điếu thuốc, một tay bụm lại che như trời đang có gió. Tôi bập thuốc và ngó sững cái quẹt máy. Hắn nhe răng cười:

- Bộ bác nhìn ra "nó" rồi hả?

Tôi vừa nhả khói, vừa gật gật đầu. Ðó là loại quẹt máy Việt Nam nho nhỏ, dẹp lép, đầu đuôi có nét cong cong. Muốn quẹt phải lấy hẳn cái nắp ra chứ không dính vào thân ống quẹt bằng một bản lề nhỏ như những quẹt máy ngoại quốc.

Hắn cầm ống quẹt, vừa lật qua lật lại vừa nhìn một cách trìu mến:  

- Của ông ngoại cho con đó. Ổng cho con hồi ổng còn sống lận. Rồi hắn bật cười khan:

- Hồi đó, mỗi lần kêu con, ổng gọi con là "thằng lọ nồi". Ngừng một chút rồi hắn tiếp:

- Coi vậy mà ổng thương con à bác!

Hắn đốt điếu thuốc, hít một hơi dài rồi nhả khói ra từ từ. Nhìn cách nhả khói của hắn, tôi biết hắn đang sống lại bằng nhiều kỷ niệm ... Tôi nói:

- Thì ra cháu là người Việt Nam à?

- Dạ, má cháu quê Bà Rịa.

- Rồi má cháu bây giờ ở đâu?

Giọng hắn như nghẹn lại:

- Má con chết rồi, chết lúc Việt Cộng vô năm 1975.

- Còn ba cháu?

- Hiện giờ ổng ở Paris. Tụi này nhờ có dân Tây, nên sau 1975 được hồi hương. Con đi quân dịch cho Pháp xong rồi về đây theo cánh bên nội. Con sanh ra và lớn lên ở Việt Nam, bây giờ về đây, lạ nước, lạ cái, buồn thúi ruột thúi gan đó bác.

4.

Tôi nhìn hắn một lúc, cố tìm ra một đường nét Việt Nam trên người hắn. Thật tình mà nói, hắn không có nét gì lai Việt Nam hết. Hắn lớn con, nước da đen, không đến nỗi đen thùi lùi như phần đông dân địa phương xứ này; nhưng vẫn không có được cái màu cà phê lợt lợt, để thấy có chút gì khác khác. Tóc xoắn sát da đầu, mắt lộ, môi dầy ...

Tôi vô tình nói ra sự thật đó:

- Thấy cháu chẳng có lai chút nào hết mà?

Hắn nhìn thẳng vào mặt tôi giọng cương quyết:

- Có chớ bác, con có lai chớ bác.

Rồi hắn xòe hai bàn tay đưa ra phía trước, lật qua, lật lại:

- Bên nội của con nó nằm bên ngoài đây nè.

Kế đó, hắn để một tay lên ngực, vỗ nhè nhẹ về phía trái tim:

- Còn bên ngoại của con thì nằm bên trong. Ở đây, ở đây nè bác.

Bỗng giọng của hắn như nghẹn ngào:

- Con lai Việt Nam, thiệt mà bác!

Trong một khoảnh khắc, tôi bị xúc động cực điểm, đến nỗi quên mất màu da đen của hắn, mà chỉ thấy trước mắt tôi, một thanh niên Việt Nam, Việt Nam từ cử chỉ đến lời nói, từ lối suy nghĩ đến tình cảm chân thành. Tôi đưa tay vỗ nhẹ lên vai hắn mấy cái, gật đầu nói:

- Ờ ... Bác thấy rồi. Bây giờ thì bác đã thấy rõ rồi ...

Hắn mỉm cười:

- Ở đây người ta nói con không giống ai hết, bởi vì con hành động cư xử, nói năng không giống họ. Bà nội con cũng nói như vậy nữa. Còn con, thì mỗi lần con nhìn trong kiếng, con vẫn nhận ra con là người Việt Nam, không thể khác được. Bác coi có khổ không?

Rồi hắn nhìn tôi, có một chút gì trìu mến dâng lên trong ánh mắt:

- Bây giờ con gặp bác rồi, con thấy con không còn cô đơn nữa. Gặp một người giống mình ở một nơi xa xôi hẻo lánh này, thiệt là Trời còn thương con quá!

Tôi im lặng nghe hắn nói mà có cảm tưởng như hắn nói cho cả hai: cho hắn và cho cả tôi. Bởi vì cả hai có cùng một tâm trạng. Hắn vẫn nói như thèm nói tiếng Việt Nam từ lâu lắm:

- Nhớ Việt Nam quá, nhớ quê ngoại của con quá, nên con hay ca vọng cổ cho đỡ buồn. Hồi nãy bác nghe đó, là lúc con ca bài "Ðường về quê ngoại" đó bác.

- Bác đây không biết ca, nhưng bác cũng ưa vọng cổ lắm.

Giọng của hắn như bồng bột hơn, sôi nổi hơn lên:

- Vọng cổ là cái chất đặc biệt của miền Nam mình mà bác. Nó không có lai Âu, lai Á gì hết. Nó là cái hồn Việt Nam cũng như cá kho tộ, tô canh chua. Bác thấy không?

Bởi vậy, không có gì nhắc cho con nhớ Việt Nam bằng bài ca vọng cổ hết bác à.

- Ờ, bác cũng thấy vậy.

Tôi nói mà lòng thầm công nhận sự hiểu biết của hắn, và tôi thấy rất vui mừng có một người như vậy để chuyện trò từ đây về sau.

Có tiếng máy bay đang đánh một vòng trời. Chúng tôi cùng đứng lên, hắn nói:

- Nó tới rồi đó. Con phải sửa soạn xe trắc-tơ và rờ-mọt để đi lấy hành lý. Con làm việc cho hãng Air Afrique bác à. Rồi hắn nắm tay tôi lắc mạnh:

- Thôi bác đi mạnh giỏi. Con tên là Jean, ở đây ai cũng biết "Jean le Vietnamien" hết ... Chừng về, bác ghé con chơi nghen.

Rồi bất ngờ hắn ôm chầm lấy tôi, siết nhẹ, rồi giữ yên như vậy không biết bao nhiêu lâu. Tôi nghe hắn căn dặn tôi, giọng lạc đi:

- Ghé con nhé bác ... Nhớ nghen bác ...  

Tôi không còn nói được gì hết và chỉ biết gật gật đầu và vỗ vỗ vào lưng hắn như vỗ lưng một người con ...

5.

Khi hắn buông tôi ra, tôi thấy ở khóe mắt hắn ươn ướt. Tôi vội quay đi, lầm lũi bước nhanh về phía nhà ga. Nghĩ mà thương cho thằng Jean, le Vietnamien, hồi nãy lúc ôm tôi, có lẽ nó đã tưởng tượng như là đang níu kéo lại được một góc trời quê Mẹ ...

Trên máy bay, tôi miên man nghĩ đến thằng Jean, rồi tự hứa sẽ gặp lại nó thường, để cho nó bớt cô đơn, và cũng để cho tôi bớt cô đơn nữa.

Giờ đây, ngồi viết lại chuyện thằng Jean mà tôi tự hỏi: "Trong vô số người Việt lưu vong hôm nay, còn được bao nhiêu người khi nhìn trong gương vẫn nhận ra mình là người Việt Nam? Và có được bao nhiêu người còn giữ được trong lòng bài ca vọng cổ để thấy hình ảnh quê hương còn nguyên vẹn trong đó?"

Tiểu Tử

(France)

 

(*) Trích từ báo KHỞI HÀNH số 83 tháng 9/2003 , trang 8.

Xem thêm truyện của Tiểu Tử: http://www.vietnamdaily.com/index.php?c=author&a=246

http://phusaonline.free.fr/ButViet/TieuTu/0_TieuTu.htm